ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ

Ο κήπος και οι γλάστρες μας έχουν αρκετούς εχθρούς και προσβάλλονται από πολύ επικίνδυνες, καμιά φορά, ασθένειες με αποτέλεσμα τη συνεχή επέμβαση του ανθρώπου στην ισορροπία της φύσης. Συγκεκριμένα, ο άνθρωπος κατέστρεψε την φυσική βλάστηση, που περιείχε πολλά είδη φυτών και καλλιέργησε μεγάλες περιοχές με ένα είδος ή με συγγενή είδη, οπότε οι μικροοργανισμοί που τα προτιμούσαν, βρήκαν πρόσφορο έδαφος και πολλαπλασιάστηκαν. Όταν άρχισε να τους καταπολεμά, δεν εφάρμοσε ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα καταπολέμησης αλλά τους αντιμετώπισε ευκαιριακά, χωρίς να χρησιμποιήσει τις κατάλληλες μεθόδους ή τα κατάλληλα φυτοφάρμακα, με αποτέλεσμα να εξολοθρευτούν μερικοί, ενώ άλλοι να αφεθούν να αναπτυχθούν ελεύθεροι (π.χ έντομα και τετράνυχοι) ή να αναπτύξουν ανθεκτικά στελέχη. Επειδή όμως η κατάσταση αυτή συνεχίζεται και παράλληλα επειδή η μόλυνση του περιβάλλοντος δεν ελαττώνεται, προβλέπεται να μολυνθούν ακόμα και αυτές οι ελάχιστες παρθένες περιοχές που απέμειναν. Αργά ή γρήγορα λοιπόν, θα υποχρεωθεί ο καλλιεργητής να επέμβει προσπαθώντας να σώσει τις καλλιέργειες και τα φυτά του.
Η επιλογή του κατάλληλου φυτοφαρμάκου για κάθε περίπτωση είναι μόνο το ένα σκέλος για την αντιμετώπιση των εχθρών και των ασθενειών. Το άλλο σκέλος, είναι η εφαρμογή του σκευάσματος με τον ενδεδειγμένο τρόπο που συστήνουν οι ειδικοί γεωπόνοι και αναγράφεται στη συσκευασία των φυτοφαρμάκων, δηλαδή η εποχή εφαρμογής, η συνιστώμενη διάλυση, ο σχολαστικός ψεκασμός ή το σκόνισμα και τα μέτρα προφύλαξης. Εάν τηρηθούν όλα αυτά, και η επέμβαση θα είναι αποτελεσματικότερη αλλά και οι κίνδυνοι για το περιβάλλον και τους καλλιεργητές λιγότεροι. Τα φυτοφάρμακα, για να σώσουν την καλλιέργειά μας, εφαρμόζονται πάντα στην αρχή της προσβολής και στα πρώτα στάδια ανάπτυξης των παθογόνων ουσιών και μικροοργανισμών, πριν δηλαδή μεγαλώσουν οι ζημιές. ΠΑΝΤΑ θα πρέπει να ακολουθείται η αναγραφόμενη δοσολογία του κατασκευαστή, γιατί αν το διάλυμα είναι αραιότερο υπάρχει η πιθανότητα να δημιουργηθούν ανθεκτικά στελέχη και η προσπάθειά μας θα οδηγήσει σε αντίθετο αποτέλεσμα, ενώ αν το διάλυμα είναι πολύ πυκνότερο, υπάρχει κίνδυνος καταστροφής των φυτών.
Τα φυτά πρέπει να ψεκαστούν ή να σκονιστούν πάρα πολύ καλά, ιδιαίτερα στην κάτω επιφάνεια των φύλλων τους, όπου εκεί συνήθως βρίσκονται οι μεγαλύτερες συγκεντρώσεις των παρασίτων. Όταν ψεκάζουμε ή σκονίζουμε με φυτοφάρμακα, θα πρέπει απαραίτητα να τηρούμε τα μέτρα ατομικής προστασίας, όπως να φοράμε μάσκα και γάντια, να επεμβαίνουμε μόνο όταν δεν φυσάει και να πλένουμε στο τέλος καλά με σαπούνι όχι μόνο τα εργαλεία μας (δοχεία, ψεκαστήρες κλπ) αλλά και τα ρούχα και τα χέρια μας. ΠΑΝΤΑ σκοπός μας είναι να περιορίζουμε τις προσβολές σε ανεκτά επίπεδα με όσο το δυνατόν λιγότερες εφαρμογές και όσο το δυνατόν πιο ήπια και «ανώδυνα» φάρμακα. Σε πολλές περιπτώσεις μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε και σκευάσματα εγκεκριμένα στην Βιολογική Καλλιέργεια, με μεγάλα ποσοστά επιτυχίας. Τα εντομοκτόνα, τα ακαρεοκτόνα και τα μυκητοκτόνα διατηρούνται συνήθως δραστικά πάνω στο φύλλωμα από μία έως είκοσι, ανάλογα πάντα από το σκέυασμα και τις καιρικές συνθήκες. Μετά από αυτό το καθορισμένο χρονικό διάστημα, αδρανοποιούνται και γίνονται ακίνδυνα τόσο για τον άνθρωπο αλλά και για τις παθογόνες ουσίες και μικροοργανισμούς. Οι πιο δημοφιλείς εχθροί των φυτών μας είναι οι αφίδες, οι θρίπες, ο αλευρώδης, οι κάμπιες, η μύγα μεσογείου, ο δάκος και ο τετράνυχος, ενώ κάποιοι από τους πιο διαδεδομένους μύκητες είναι ο περονόσπορος, το ωίδιο, η φυτόφθορα και ο βοτρύτης. Για σοβαρότερες περιπτώσεις, σίγουρα θα χρειαστεί ένα πιο σύνθετο πρόγραμμα αντιμετώπισης, που πιθανόν θα συμπεριλάβει και τις γειτονικές καλλιέργειες και θα καταρτιστεί με την βοήθεια του ειδικού τοπικού γεωπόνου.

ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟ ΧΕΙΜΩΝΑ

Αν επιθυμούμε να αποφύγουμε όλη αυτήν την ταλαιπωρία, επιλέγουμε από την αρχή φυτά κατάλληλα για τις συνθήκες τις περιοχής μας. 

Θα πρέπει να έχουμε όμως στο νου μας ότι ακόμα και δοκιμασμένα είδη φυτών μπορεί να αντιμετωπίσουν προβλήματα.

Μερικά παραδείγματα:

• Σε έναν ασυνήθιστα βαρύ, για την περιοχή, χειμώνα.
• Όταν δεν είναι σε καλή φυσική κατάσταση λόγω ανεπαρκούς προηγούμενης λίπανσης ή όχι καλής γενικότερης καλλιέργειας τους.
• Μικρά σε ηλικία φυτά με όχι πλήρως ανεπτυγμένο και σκληραγωγημένο ριζικό σύστημα είναι πιο ευάλωτα σε αντίξοες καιρικές συνθήκες. 
• Συγκεκριμένες ποικιλίες ανθεκτικών φυτών μπορεί να είναι λιγότερο ανθεκτικές από τις κλασικές. Τέτοιες θεωρούνται πχ οι ποικιλίες με τα δίχρωμα κιτρινοπράσινα φύλλα (variegated).

Έτσι, σε κάθε περίπτωση είναι χρήσιμο να γνωρίζουμε μερικές βασικές μεθόδους προστασίας των φυτών μας, σε περίπτωση που χρειαστεί να τις εφαρμόσουμε.

ΠΡΙΝ ΕΡΘΕΙ Ο ΧΕΙΜΩΝΑΣ

1. Περιποιούμαστε τα φυτά μας όλο το χρόνο ώστε να είναι σε καλή φυσική κατάσταση και να μπορούν να ανταπεξέλθουν στις συνθήκες του χειμώνα.
2. Σταματάμε τις λιπάνσεις στα μέσα φθινοπώρου. Εφαρμογή λίπανσης αργότερα θα προωθήσει την ανάπτυξη νέας βλάστησης η οποία είναι πολύ πιο ευάλωτη και μπορεί να καταστραφεί με τα κρύα του χειμώνα.
3. Ευαίσθητοι βολβοί, κόνδυλοι και ριζώματα ανοιξιάτικης φύτευσης καλό είναι να ξεφυτεύονται πριν το χειμώνα και να αποθηκεύονται σε στεγνο, δροσερό και σκιερό μέρος.
4. Όταν φυτεύουμε σε κήπο πρέπει να γνωρίζουμε τα παρακάτω:
• στα χαμηλότερα σημεία του η θερμοκρασία είναι χαμηλότερη. 
• η θερμοκρασία σε σημεία κάτω από δέντρα είναι υψηλότερη, εξαιτίας της μερικής κατακράτησης της θερμότητας που εκπέμπει το έδαφος από το φύλλωμα των δέντρων.
5. Σε περίπτωση που καλλιεργούμε τα φυτά μας σε γλάστρες, στην επιλογή της κατάλληλης γλάστρας θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι συνθήκες της περιοχής μας και οι ανάγκες του κάθε φυτού. Για παράδειγμα:
• στα χαμηλότερα σημεία του η θερμοκρασία είναι χαμηλότερη.
• η θερμοκρασία σε σημεία κάτω από δέντρα είναι υψηλότερη, εξαιτίας της μερικής κατακράτησης της θερμότητας που εκπέμπει το έδαφος από το φύλλωμα των δέντρων.
• Μια πορώδης (πχ πήλινη) γλάστρα απορροφά νερό και είναι πιθανό να σπάσει όταν αυτό παγώσει. 
• Όσο πιο λεπτή είναι η γλάστρα, τόσο μεγαλύτερες είναι οι θερμικές απώλειες.
• Οι λευκές γλάστρες απορροφούν λιγότερη θερμότητα από ότι οι σκουρόχρωμες. Έτσι, μια σκουρόχρωμη γλάστρα είναι πιο κατάλληλη για ένα βαρύ χειμώνα, αλλά από την άλλη δημιουργεί πρόβλημα το καλοκαίρι, συσσωρεύοντας περισσότερη θερμότητα.
• Μικρότερο μέγεθος γλάστρας, σημαίνει μικρότερη ποσότητα του χώματος και συνεπώς μικρότερη και η προστασία που προσφέρει στις ρίζες.
• Γενικά σε γλάστρα οι ρίζες είναι πιο εκτεθειμένες στις καιρικές διακυμάνσεις, εν συγκρίσει με τις ρίζες των φυτών που είναι φυτεμένα στο χώμα.

ΗΡΘΕ Ο ΧΕΙΜΩΝΑΣ

ΒΗΜΑ 1: ΠΟΛΥ ΕΥΑΙΣΘΗΤΑ ΦΥΤΑ

Μεταφέρουμε σε εσωτερικό χώρο τα πολύ ευαίσθητα φυτά, αυτά δηλαδή που ακόμα και με επιπλέον προστασία δεν είναι πιθανό να επιβιώσουν το χειμώνα της περιοχής μας.

ΒΗΜΑ 2: ΠΟΤΙΣΜΑ

Όταν η θερμοκρασίες πέφτουν, το πότισμα πρέπει να ελαττώνεται σε σχέση με το καλοκαίρι. Το υγρό έδαφος όμως απορροφά και συγκρατεί πιο εύκολα θερμότητα κατά τη διάρκεια της μέρας, συγκριτικά με το στεγνό έδαφος.

Συυμπέρασμα:

• Σε καμία περίπτωση το χώμα δεν πρέπει να στεγνώνει τελείως κατά τη διάρκεια του χειμώνα (με εξαίρεση φυτα όπως οι κάκτοι ή συγκεκριμένα παχύφυτα που απαιτούν πλήρη παύση του ποτίσματος). 
• Φροντίζουμε ώστε το χώμα να είναι ομοιόμορφα νωπό αλλά όχι μουσκεμένο. 
• Ποτίζουμε τις πρώτες πρωϊνές ώρες της μέρας, που η θερμοκρασία ανεβαίνει. Δεν ποτίζουμε τις μέρες με παγετό.
• Παράλληλα εξασφαλίζουμε πολύ καλή αποστράγγιση, μετακινώντας τις εκτεθειμένες γλάστρες κάτω από σκέπαστρο, αφαιρώντας τα πιατάκια ή τοποθετώντας βάσεις στήριξης κάτω από τις γλάστρες, ώστε να μην έρχονται σε επαφή με τα νερά που ίσως μαζεύονται εκεί.

ΒΗΜΑ 3: ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΦΥΤΩΝ

Όταν οι θερμοκρασίες πέσουν αρκετά:

1. Τυλίγουμε το φυτό μαζί με τη γλάστρα με ειδκά δίχτυα προστασίας του εμπορίου, ύφασμα ή πλαστικό (ειδικά αυτό με τις φούσκες), προσέχοντας το καλύμμα να μην έρχεται σε άμεση επαφή με το φυτό.
• Όταν χρησιμοποιούμε πλαστικό, θα πρέπει να ανοίγουμε μικρές τρύπες σε ορισμένα σημεία, ώστε να αποφεύγεται η υπέρμετρη αύξηση της υγρασίας κάτω από το κάλυμμα. 
• Όταν το φυτό είναι πολύ μεγάλο για να καλυφθεί ολόκληρο (πχ μεγάλοι θάμνοι ή αναρριχώμενα σε πέργολες), τυλίγουμε απαραίτητα όλη τη γλάστρα και όσο το δυνατόν μεγαλύτερο μέρος του φυτού.
• Το κάλυμμα θα πρέπει να αφαιρείται τις ώρες ηλιοφάνειας και να επανατοποθετείται τις βραδυνές ώρες, για την αποφυγή υπερθέρμανσης.
• Ορισμένοι προτείνουν την τοποθέτηση λαμπτήρων κάτω από το κάλυμμα σαν πηγή θερμότητας. Σε αυτή την περίπτωση ο λαμπτήρας δεν θα πρέπει να έρχεται σε άμεση επαφή με το φυτό ή το κάλυμμα. Επίσης θα πρέπει να λαμβάνονται όλα τα μέτρα ασφαλείας που αφορούν στη χρήση ηλεκτρικών συσκευών σε εξωτερικό χώρο.
2. Δεν σκαλίζουμε το χώμα κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Όσο πιο συμπαγές είναι το χώμα, τόσο περισσότερη θερμότητα κατακρατά.
3.  Μετακινούμε τις γλάστρες σε σημείο προστατευμένο, όπως κοντά σε τοίχους, κοντά η μία στην άλλη, ώστε να περιοριστούν οι απώλειες θερμότητας από τα τοιχώματα τους.
4. Για την προστασία των ριζών, μπορούμε να τοποθετήσουμε τη γλάστρα μέσα σε μια άλλη μεγαλύτερη και να γεμίσουμε το κενό με χαρτί, κλαδία ή φύλλα, που δρούν θερμομονωτικά.
5. Άλλη λύση για φυτά σε γλάστρες, είναι τα συναρμολογούμενα μίνι θερμοκήπια που κυκλοφορούν στο εμπόριο, αλλά και άλλες ανάλογες αυτοσχέδιες κατασκευές με κατάλληλα υλικά.
6. Για φυτά που είναι φυτεμένα στο έδαφος, προσέχουμε ώστε το κάλυμμα που θα χρησιμοποιήσουμε φτάνει μέχρι το έδαφος και να είναι ανοιχτό προς αυτό, ώστε να εγκλωβίζει τη θερμότητα που εκπέμπει το έδαφος κατά τη διάρκεια της νύχτας. Σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να δένουμε το κάλυμμα πάνω στον κορμό του φυτού, γιατί έτσι χάνεται η θερμότητα αυτή.
7. Σε μεγάλα ευαίσθητα δέντρα χρησιμοποιούνται αναχώματα ή τύλιγμα του κατώτερου μέρους του κορμού τους.
8. Συχνά αναφέρεται ως μέτρο προστασίας η κάλυψη του χώματος με ξερά φύλλα, κλαδιά κλπ, με σκοπό τον περιορισμό των απωλειών θερμότητας από το έδαφος κατά τη διάρκεια της νύχτας. Με τον τρόπο αυτό όμως παράλληλα παρεμποδίζεται η απορρόφηση θερμότητας από το καλυμμένο έδαφος κατά τη διάρκεια της μέρας. Θεωρείται γενικα αμφιλεγόμενη μέθοδος.
9. Το ίδιο αμφιλεγόμενη είναι η εφαρμογή ειδικών σπρέι προστασίας των φύλλων που κυκλοφορούν στο εμπόριο.
• Δεν πρέπει να φτάνουμε στο αντίθετο άκρο. Η υπερβολική προστασία των φυτών τα κάνει λιγότερο σκληραγωγημένα και περισσότερο ευπαθή σε δύσκολες καιρικές συνθήκες. Τα μέτρα προστασίας θα πρέπει να λαμβάνονται μόνο στις περιπτώσεις που πραγματικά υπάρχει κίνδυνος για την επιβίωση του φυτού, και σε καμία περίπτωση με σκοπό την αποφυγή μικρών βλαβών σε φύλλα ή κλαδιά. 

ΧΙΟΝΙΣΕ;

Το χιόνι δρα προστατευτικά όσο είναι φρέσκο. Όσο συσσωρεύεται όμως πάνω στο φυτό υπάρχει ο κίνδυνος να σπάσουν κλαδιά από το βάρος του, ενώ το πραγματικό πρόβλημα στο φυτό το δημιουργεί ο πάγος. 

Όταν χιονίσει λοιπόν, αφαιρούμε όσο περισσότερο χιόνι μπορούμε από τα φύλλα, τα κλαδιά και το χώμα, πριν αυτό παγώσει. 

Από τη στιγμή που έχει σχηματιστεί πάγος: 

• δεν τον αφαιρούμε άμεσα, δεν βρέχουμε τα φύλλα, ούτε εκθέτουμε το φυτό σε άμεση ηλιακή ακτινοβολία, γιατί η απότομη μεταβολή της θερμοκρασίας από το λιώσιμο του πάγου μπορεί να προκαλέσει ακόμα μεγαλύτερη ζημιά στο φυτό ...
• περιμένουμε να λιώσει ο πάγος, και
• δεν κλαδέυουμε τα τμήματα που φαίνονται νεκρά, παρά μόνο όταν αρχίσει να αναπτύσσεται νέα βλάστηση, ώστε να μπορούμε να προσδιορίσουμε πόσο ακριβώς μέρος του φυτού έχει καταστραφεί και πρέπει να αφαιρεθεί.
• Υπάρχουν φυτά που όχι μόνο αντέχουν, αλλά και χρειάζονται μια περίοδο χαμηλών θερμοκρασιών για βέλτιστη ανάπτυξη, όπως οι παιωνίες.